Cyrtocarpa procera, o chupandía, ye un frutu producíu por un árbol frondoso llamáu chupandío, perteneciente a la familia de les anacardiacees que puede midir de cinco a siete metros d'altor con un tueru robustu, gruesu, de color gris escuru. La so fueyes o tienen pétalo pero pueden estremase pol color coloráu de los estames.[1]
Les chupandías son descritos como frutos esféricos d'aprosimao tres centímetros de diámetru, que la so pulgu ye de color mariellu cuando tán madures. El so magaya ye agriduz, tamién de color mariellu y un güesu ovaláu de color café, nel interior d'ésti atopa la grana que tien un sabor paecíu al cocu. Los frutos tán cubiertos de pelos y miden 2cm de llargu.[2]
Orixinaria de Méxicu. Habita en climes templáu, semicálido, semiseco y templáu. Planta montesa, acomuñáu a montes tropicales caducifoliu y subcaducifolio, monte espínso, monte mesófilu de monte, montes d'encino y de pinu.
Los chupandíos y per ende la chupandía, crecen nes zones de tierra caliente, ente los 1200 y 1500 metros d'altitú. Ye común atopalos en:
Francisco Z. Mena, Pantepec, Venstiano Carranza, Jalpan, Tlaxco, Tlacuilotepec, Zihuateutla, Xicotepec, Zacapala, Tepexi, Molcaxac, Juan N. Méndez, Coyotepec, Ahuatempan, Huatlatlauca, Caltepec. Alredor de Michoacán, Nayarit, Puebla, Veracruz.
Les flores empiecen a brotar n'abril y mayu, darréu prodúcense los frutos, que maurecen ente agostu y setiembre. Los frutos son consumíos como fruta de tiempu.
Peracabo en freso o secu, frutu tienru fervíu, agua fresco, mermelada , llicor , en almíbar, postres , pasteles, galletes, dulces, en conserva, nieves y paletes.
Nel sieglu XVI, Francisco Hernández de Toledo rellata: "el frutu ye bien astrinxente y destila una baba por demás glutinosa; ésta, untada, cura les fiebres, alministrar contra les disenteríes y les fories.
Pal sieglu XX, Maximino Martínez mentar como eficaz contra la llepra. Úsase comúnmente pa resolver trestornos del aparatu dixestivu, tales como foria rebalba y disentería.
La corteza ye la parte de la planta que más s'utiliza. Preparada en cocimientu xuntu con cuachalalate (Amphipterygium adstringens) emplegar pa llavar feríes y llagues, y pa llograr una cicatrización más rápida; alministrada per vía oral, usar pa quitar el dolor de cintura.
Encamienta mazcásela pa curar el dolor de mueles y la tos. Tamién se refier preséu pa baxar la fiebre y contra la llepra. Atribúyense-y propiedaes afrodisíaques y astrinxentes. [3]
Cyrtocarpa procera describióse por Carl Sigismund Kunth y espublizóse en Nova Genera et Species Plantarum (quarto ed.) 7: 20, pl. 609. 1824.[4]
La chupandía recibe otros nomes, que varien d'alcuerdu a la rexón onde s'atopa por casu:
!["Cymbidium]("https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c1/Cymbidium_Clarisse_Austin_%27Best_Pink%27_Flowers_2000px.JPG/50px-Cymbidium_Clarisse_Austin_%27Best_Pink%27_Flowers_2000px.JPG")
Esta páxina forma parte del wikiproyeutu Botánica, un esfuerciu collaborativu col fin d'ameyorar y organizar tolos conteníos rellacionaos con esti tema. Visita la páxina d'alderique del proyeutu pa collaborar y facer entrugues o suxerencies.
Cyrtocarpa procera, o chupandía, ye un frutu producíu por un árbol frondoso llamáu chupandío, perteneciente a la familia de les anacardiacees que puede midir de cinco a siete metros d'altor con un tueru robustu, gruesu, de color gris escuru. La so fueyes o tienen pétalo pero pueden estremase pol color coloráu de los estames.
